binnenstedelijk paleis voor gezinnen
Herbestemming Brandweerkazerne Paleisstraat
De monumentale brandweerkazerne aan de Paleisstraat in Antwerpen, een Art Nouveau-ensemble met officierswoningen werd gebouwd tussen 1908 en 1911, op basis van een ontwerp van de stadsarchitecten van Antwerpen, Emiel van Averbeke, A.van Mechelen en Jan van Asperen. Het indrukwekkende ensemble bestaande uit grote hallen, werkplaatsen, een binnenkoer en verschillende groepsaccommodaties was meer dan een eeuw lang in gebruik als brandweerkazerne waardoor zowel de gevels als ook het interieur uitzonderlijk goed bewaard zijn gebleven. Vanaf 2023 wordt het gebouw herbestemd tot eigentijdse groepswoningen. Vijf ontwerpteams werkten aan deze complexe ontwerpopgave, met als doel, het gebouwencomplex te transformeren in een gezinsvriendelijke, groene, binnenstedelijke woonomgeving, met behoud van de monumentale kwaliteiten van de panden.
| locatie: | Antwerpen |
| status: | wedstrijdontwerp |
| jaar: | 2021 |
| opdrachtgever: | AG Vespa/ Stad Antwerpen |
| restauratie-architect: | Callebaut Architecten |
| afbeeldingen: | KSA, met bijzondere dank aan Nicky Brockhoff en Joppe Douma |
Doorsnede met zicht op de binnenkoer met aandacht voor de bijzondere kapvormen en verschillende verdiepingshoogtes. De kenmerkende toren die voor het drogen van brandslangen werd gebruikt krijgt na de herbestemming de functie van liftschacht.
Typologische rijkdom- bijzondere doorsnede
We zijn eveneens onder de indruk van de typologische rijkdom van het bestaande gebouw. Emiel van Averbeke heeft een leefgemeenschap vormgegeven waarin hij voor elke activiteit een eigen ruimte met specifieke afmetingen en karakter had ontworpen. Door de stapeling en vervlechting van ruimtelijke verschillen werd de microkosmos van het dagelijks leven van het brandweercorps gevierd. Deze microkosmos wordt vooral zichtbaar in de unieke doorsnede die toont hoe elke ruimte binnen het gebouw zijn specifieke ruimtelijke verhoudingen heeft gekregen. De complexiteit van deze gestapelde variëteit doet denken aan sociëteits- en cultuurgebouwen uit de 19e eeuw zoals bijvoorbeeld Felixi Meritis in Amsterdam of binnen de architectuurgeschiedenis legendarische gebouwen zoals de New York Athletic Club. Ons ontwerp bouwt voort op de bestaande ruimtelijke rijkdom die als ruimtelijke sequentie in alle scenario’s voor alle bewoners en gebruikers van het gebouw ervaarbaar blijft.
De prachtige doorsnede toont de typologische rijkdom van een compacte, binnenstedelijke en gedifferentieerde leefgemeenschap, met werkruimtes, werkplaatsen, bijzondere zolders en hoge gangen: een inspirerend uitgangspunt voor een herbestemming als eigentijdse leefgemeenschap voor gezinnen.
De te behouden interieurelementen bestaan uit representatieve burgerlijke elementen zoals schouwen, deurlijsten, en meer praktische elementen zoals wastafels, spiegels en garderobehaken.
In ons voorstel worden ook de meer specifieke interieurelementen zoveel mogelijk geïntegreerd.
De bewaarde bad- en waskamers zijn charmant en bijzonder tegelijkertijd en lenen zich voor hergebruik.
De hoge gangen behoren tot de fraaiste ruimtes van het ensemble; ze zijn nagenoeg volledig behouden gebleven. Ook in ons herbestemmingsvoorstel blijven deze gangen behouden.
Architecturale kwaliteit
We zijn onder de indruk van de architecturale kwaliteit en complexiteit van de bestaande architectuur en de gaafheid waarin het gebouw en vele details in het interieur zijn bewaard gebleven. Met onze ontwerpvoorstellen willen we ervoor zorgen dat we deze kwaliteiten voor de toekomst bewaren. Hierbij willen we de typologische, ruimtelijke en architecturale kwaliteiten van het monumentale gebouw ten volle benutten en opnieuw betekenis geven.
Restauratie buitenschil- buitenzonwering als ornament
We behandelen de gevels met respect, en laten de huidige patina intact. De gevels worden zacht gereinigd, het schrijnwerk gereconstrueerd conform origineel model en voorzien van zonwerend, dubbel kleurloos monumentenglas. Elementen als hekwerken en kroonlijsten worden eveneens gereconstrueerd. De buitenzonwering die we voor het comfort van de nieuwe woningen op de zuid- en westgevels noodzakelijk achten is een esthetische herneming van de oorspronkelijke onderverdeling van het schrijnwerk. We zien de buitenzonwering niet als noodzakelijk kwaad maar als een kans de herbestemming als woongebouw op vriendelijke en vanzelfsprekende manier te tonen aan de buitenwereld.
Archiefbeeld voorgevel aan de Paleisstraat.
Voorstel voorgevel, waarbij de buitenzonwering is bedoeld als een herneming van de oorspronkelijke raamindeling.
Geen museum
Gezien de beoogde functie als (onder meer) woonomgeving geloven we niet in een museale toekomst waarin sommige ruimtes en materialen alleen worden bewaard omwille van het behoud ervan. Een gemeenschappelijke eetkeuken blijft daarom ook na de herbestemming een leefruimte, de sportzaal een bewegingsruimte, het atelier een atelier, het magazijn een fietsenstalling. Ook binnen de bestaande woningen blijven functionele zoneringen, interne structuren en afwerkingen zoveel mogelijk bewaard. De slaapzalen en appartementen lenen zich daarom goed als woon- en slaapruimtes. Dezelfde insteek kiezen we voor alle drie scenario’s die voor de wedstrijdstudie zijn onderzocht.
Gevarieerde leefwereld toen en nu
Ook ons eigen ontwerpvoorstel ambieert het vormgeven van een rijke leefwereld. In het kader van de wedstrijd zijn verschillende scenario's uitgewerkt, van gezins- en groepswoningen met gemeenschappelijke faciliteiten tot een specifieke groepsaccommodaties zoals een luxe hostel met restaurant.
In alle scenario's beschouwen we de opgewaardeerde binnenkoer als de belangrijkste nieuwe ‘woonkamer’ van het gebouw. Onze reversibele interventies maken de koer bewoonbaar. Dankzij de voorgestelde routing en de toegevoegde terrassen worden de interne complexe ruimtelijke relaties ervaarbaar voor bewoners terwijl de oorspronkelijke kazerne vanaf de openbare ruimte nagenoeg onveranderd blijft.
Foto uit het stadsarchief Antwerpen, met de met hout bestrate koer en de droogtoren.
